Αναδημοσίευση από το Αριστερό Βήμα
Σε συνέντευξή του σήμερα [1] ο Υπουργός Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Νίκος Φίλης, επιβεβαίωσε τον ενταφιασμό του Ν/Σ Μπαλτά, που κατά τον αρμόδιο τομεάρχη της ΝΔ θα επανέφερε τη παιδεία στο …Μεσαίωνα(!). Και βεβαίως, η συντριπτική πλειοψηφία των σχολίων σχετικά με τη συνέντευξη Φίλη, όπως και σε παλιότερες περιπτώσεις, θα εστιάσει πάνω στην έμμεσα αναγγελλόμενη παραπέρα αύξηση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα, την αύξηση των εβδομαδιαίων ωρών απασχόλησης των εκπαιδευτικών ή στην ακόμα εξωφρενικότερη καθιέρωση της άμισθης εργασίας των ανέργων εκπαιδευτικών προκειμένου αυτοί να μοριοδοτούνται σε μελλοντική αίτηση πρόσληψής τους.
Όμως, υπάρχουν και άλλα καίρια σημεία που περνάνε απαρατήρητα. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να τραβήξει την προσοχή σε όσα αφορούν την Ανώτατη Εκπαίδευση.
Τα Πανεπιστήμια αυτή τη στιγμή βρίσκονται στα πρόθυρα διάλυσης λόγω της δραματικής περικοπής των κονδυλίων τόσο του τακτικού προϋπολογισμού όσο και του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων. Οι περικοπές αυτές ξεκίνησαν το 2009 με αφορμή τα μνημόνια, αλλά από την πρώτη στιγμή σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να γονατίσουν την Ανώτατη Εκπαίδευση ξεπερνώντας κατά πολύ τη μείωση του ΑΕΠ της χώρας καθώς και τις περικοπές σε άλλα δημόσια αγαθά. Πριν δούμε το σχέδιο που εξυπηρετούν οι περικοπές αυτές, ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία από το ιστορικότερο Ελληνικό ΑΕΙ, το Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Σύμφωνα με δύο πρόσφατες Ανακοινώσεις των Πρυτανικών Αρχών του (5/10 και 7/10/2015, [2]), ο τακτικός προϋπολογισμός έχει μειωθεί κατά 78% (!!!) από το 2009 ενώ αντίστοιχη είναι και η περικοπή στις πιστώσεις του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων που αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο 15% (!!!) του αντίστοιχου ποσού για το 2009. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις, «οι απολύτως ανελαστικές δαπάνες (ΔΕΗ, φύλαξη, καθαριότητα, ενοίκια, τηλεπικοινωνίες, θέρμανση), παρά τη σημαντική μείωση και σε αυτή την κατηγορία δαπανών (~40%) που έγινε το διάστημα αυτό, περικόπτοντας μάλιστα πολλές υπαρκτές ανάγκες, ανέρχονται σήμερα σε περίπου 11 εκατομμύρια ευρώ ανά έτος (δηλαδή ξεπερνούν από μόνες τους τη συνολική κρατική επιχορήγηση)»
Στο σχέδιο προϋπολογισμού που κατέθεσε η Κυβέρνηση στο Eurogroup, προβλέπεται η παραπέρα περικοπή της κρατικής επιχορήγησης στα ΑΕΙ κατά 20% επιπλέον φέτος. Όπως χαρακτηριστικά γράφει το ρεπορτάζ του «Βήματος» ( [3] ): «Στο ΕΜΠ μόνο, ο ετήσιος λογαριασμός της ΔΕΗ είναι 3.800.000 ευρώ, με την εφετινή ετήσια χρηματοδότηση του για όλα τα λειτουργικά του έξοδα στις 3.200.000 ευρώ…» ενώ ο Πρύτανης του ΟΠΑ, κ. Κ. Γάτσιος, σχολιάζει «Το 2016 θα χρωστάμε στους πάντες. Όποιος νομίζει ότι μπορεί να λειτουργήσει ένα πανεπιστήμιο με ετήσιες αποδοχές ενός μέσου παίκτη μπάσκετ, ας έρθει να το κάνει ο ίδιος».
Οι δραματικές περικοπές στη χρηματοδότηση έχουν οδηγήσει τα Πανεπιστήμια στην παρακμή, παρά τις ηρωικές προσπάθειες του προσωπικού τους. Αποτέλεσμα της οικονομικής ασφυξίας είναι η γήρανση και ο αποδεκατισμός του Διδακτικού Προσωπικού, αφού οι συνεχώς αποχωρούντες δεν αντικαθίστανται, δηλαδή, ισοδύναμα, ο ερευνητικός και επιστημονικός μαρασμός. Έχουμε οδηγηθεί στο κλείσιμο εργαστηρίων ή/και στην αδυναμία λειτουργίας τους λόγω έλλειψης προσωπικού και υλικών, στην απάλειψη διδασκομένων μαθημάτων, στη μη ενημέρωση των βιβλιοθηκών, στην κατάργηση της πρόσβασης σε επιστημονικά περιοδικά. Τέλος, είναι γενικά γνωστά και τα σοβαρότατα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα πανεπιστήμια στη φύλαξη, ασφάλεια, συντήρηση και καθαριότητα των εγκαταστάσεων (υπάρχουν τμήματα που οι εγκαταστάσεις τους λεηλατούνται περιοδικά και αρκετές φορές ετησίως).
Η απόφαση να περιέλθουν τα πανεπιστήμια σε κατάσταση διάλυσης αποτελεί πολιτική απόφαση που έχουν πάρει εν ψυχρώ τόσο οι παλαιότερες όσο και η σημερινή Κυβέρνηση. Ακούγεται υπερβολικό, αλλά είναι ακριβώς έτσι: όλα γίνονται βάσει σχεδίου. Ο στόχος είναι να εξαναγκαστούν τα πανεπιστήμια να αποδεχτούν τη λειτουργία τους σύμφωνα με τους νόμους της Αγοράς προκειμένου να επιβιώσουν, να βάλουν δίδακτρα και να αποδεχτούν η κατανομή των πόρων ανά Τμήμα να γίνεται με κριτήρια ανταποδοτικά. Έτσι, με τελευταία απόφασή τους οι Πρυτανικές Αρχές του ΕΚΠΑ καθορίζουν τέτοια κριτήρια για την κατανομή των χρημάτων που συγκεντρώνει ο Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας του ιδρύματος, ο οποίος είναι ΝΠΙΔ και συγκεντρώνει χρήματα από προγράμματα, συνεισφορές (όταν δίδονται, αν και υποτίθεται ότι είναι υποχρεωτικές) μελών ΔΕΠ που ασκούν ελευθέριο επάγγελμα, κ.λπ. Στα χρήματα του ΕΛΚΕ προσβλέπουν όλα τα Τμήματα για τις λειτουργικές τους δαπάνες, αφού, όπως είδαμε, από το κράτος πλέον δεν περιμένουν τίποτα.
Σύμφωνα λοιπόν με την απόφαση των Πρυτανικών Αρχών του ΕΚΠΑ, «ο τακτικός προϋπολογισμός του Πανεπιστημίου μπορεί να καλύψει πλέον ένα εξαιρετικά μικρό μέρος της αναγκαίας συνολικής χρηματοδότησης για την εκπαίδευση και την έρευνα, ύψους κάτω των 500 χιλιάδων ευρώ, και προβλέπεται να καλύψει ελάχιστα από τα βασικά λειτουργικά έξοδα για την εκπαίδευση (χαρτί, μικρό αριθμό υπολογιστών, μικρό μέρος αντιδραστηρίων, μικροέξοδα κ.λπ.). Ο μόνος τρόπος για να συνεχίσει να λειτουργεί το Πανεπιστήμιο στην παρούσα χρονική περίοδο, προσφέροντας καλής ποιότητας υπηρεσίες, είναι να δημιουργηθούν ετήσια έργα στον ΕΛΚΕ που να χρηματοδοτούν την εκπαίδευση και την έρευνα καθώς και την εν γένει λειτουργία του Πανεπιστημίου, συμμετέχοντας σε αυτή με ανταπόδοση των δαπανών του Πανεπιστημίου που υποστηρίζουν τις δραστηριότητές του». Με άλλα λόγια, όσα πριν κάλυπτε το κράτος, τώρα θα καλύπτει ο ΕΛΚΕ από τα χρήματα που εισπράττει, τα οποία θα δίνει στα τμήματα ανάλογα με τα ποσά που τα «τμήματα» συνεισφέρουν στον ΕΛΚΕ.
Συγκεκριμένα: στο εξής η συμμετοχή στα λειτουργικά έξοδα του Πανεπιστημίου, η υποστήριξη των Βιβλιοθηκών, Ερευνητικών χώρων και Μουσείων, η μέριμνα για την υγεία στους χώρους εκπαίδευσης, αλλά κυρίως η ανάπτυξη της έρευνας και της εκπαίδευσης στα Τμήματα θα χρηματοδοτούνται με τρεις τρόπους: (α) Χρηματοδότηση ανάλογα με τη συμμετοχή του Τμήματος στα έσοδα του ΕΛΚΕ, (β) Χρηματοδότηση ανάλογα με τον αριθμό των μελών ΔΕΠ, των ενεργών προπτυχιακών φοιτητών & το συντελεστή κόστους σπουδών του Τμήματος και (γ) από το 25% των διδάκτρων των Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων του Τμήματος.
Με δυο λόγια, στο εξής Τμήματα που ασχολούνται με βασική έρευνα και ως εκ τούτου δεν φέρνουν χρήματα σε ερευνητικά προγράμματα ή Τμήματα που δεν έχουν ελεύθερους επαγγελματίες, θα υποχρηματοδοτούνται. Το αυτό θα συμβαίνει με τμήματα που επιλέγουν να μη χρεώνουν δίδακτρα για τα μεταπτυχιακά τους. Τα συμπεράσματα είναι εύλογα.
Η ιδέα των οπαδών της διάλυσης του Δημόσιου Πανεπιστήμιου είναι απλούστατη και μεγαλοφυής: Κόψτε τους τα λεφτά κι ας πάνε να βρουν λεφτά μόνοι τους. Τότε υποχρεωτικά θα λειτουργήσουν τα πανεπιστήμια με αγοραίους όρους. Έτσι εξηγούνται τα μεταπτυχιακά προγράμματα που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια προκειμένου να μαζέψουν δίδακτρα από τους φοιτητές, η υποβάθμιση της έρευνας και ο ανταγωνισμός των πανεπιστημίων με μικρές εταιρείες (π.χ. μηχανικών, κ.λπ.) σε κοινότυπα θέματα που καμία σχέση δεν έχουν με πανεπιστημιακή έρευνα, ο εξαναγκασμός των μεταπτυχιακών φοιτητών σε απλήρωτη εργασία (δημιουργεί καλούς ανταγωνιστικούς όρους στην αγορά όταν δεν πληρώνεις το εργατικό σου δυναμικό), η μαύρη εργασία των συμβασιούχων που παίρνει μορφή επιδημίας στα ΑΕΙ, η εισαγωγή του θεσμού των «πανεπιστημιακών υποτρόφων», που είναι διδάσκοντες με μπλοκάκι πάνω σε αντικείμενα που επιλέγουν «χορηγοί». Έτσι επίσης δημιουργούνται οι μηχανισμοί υποβάθμισης της βασικής έρευνας, που υποτίθεται ότι σε αυτήν ακριβώς «εκ κατασκευής» έδιναν έμφαση τα πανεπιστήμια εδώ και αιώνες.
